دست خالی مکانیسم ماشه برای توقف صادرات نفت ایران

به گزارش پایگاه خبری نگاه ایرانیان نیوز (ایونا ) به نقل از خبرگزاری فارس : با وجود اینکه در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، شورای امنیت سازمان ملل متحد شش قطعنامه تحریمی علیه ایران صادر کرد، اما در هیچ‌کدام از این قطعنامه‌ها، فروش نفت ایران به‌طور مستقیم ممنوع نشد. این قطعنامه‌ها عمدتاً بر محدودیت در حوزه‌های هسته‌ای، موشکی، تسلیحاتی و مالی تمرکز داشتند و اگرچه اثرات غیرمستقیمی بر تجارت نفتی کشور گذاشتند، اما صادرات نفت ایران را به‌صورت صریح و مستقیم تحریم نکردند. از سوی دیگر، در دوران اعمال تحریم‌های یک‌جانبه و ثانویه آمریکا، به‌ویژه در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و بازگشت سیاست فشار حداکثری، نفت ایران یکی از اصلی‌ترین اهداف تحریم قرار گرفت. با این حال، تهران توانست با استفاده از روش‌های خاص بازاریابی، تخفیف، حمل پنهانی و توسعه روابط با شرکای استراتژیک، بخشی از این فشار را خنثی کند.

شواهد این موضوع را می‌توان در آمارهای سال ۲۰۲۴ دید؛ جایی که صادرات نفت ایران به چین، علی‌رغم تداوم تحریم‌های آمریکا، رکوردی تازه به‌جا گذاشت و به سطح 1.8 میلیون بشکه در روز رسید که بالاترین میزان در چند سال گذشته به شمار می‌رود. روند تحریم‌های سه دوره ریاست‌جمهوری آمریکا در سه دوره اخیر ریاست‌جمهوری آمریکا، سیاست تحریم علیه ایران یکی از ابزارهای اصلی فشار بوده که در هر دوره با شدت و ویژگی‌های خاصی دنبال شده است. در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ (ژانویه ۲۰۱۷ تا ژانویه ۲۰۲۱)، سیاست فشار حداکثری علیه ایران به‌سرعت در دستور کار قرار گرفت. تنها در هفته‌های ابتدایی ریاست‌جمهوری ترامپ، ۲۵ فرد و نهاد ایرانی تحت تحریم قرار گرفتند. پس از خروج آمریکا از برجام در مه ۲۰۱۸، موجی از تحریم‌های گسترده به‌طور پی‌درپی اعمال شد. طی سال‌های ۲۰۱۸ تا پایان دولت ترامپ در ژانویه ۲۰۲۱، بیش از ۱۵۰۰ مورد تحریم جدید علیه ایران و نهادهای خارجی مرتبط با آن اجرا شد. این تحریم‌ها طیف وسیعی از اهداف را در بر می‌گرفت، از جمله بانک مرکزی، صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی، صنایع فلزی، کشتیرانی، دفتر رهبری، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای وابسته به آن مانند نیروی قدس. این سیاست با هدف منزوی‌سازی کامل اقتصادی و سیاسی ایران در عرصه بین‌المللی طراحی شده بود. در دوره جو بایدن (ژانویه ۲۰۲۱ تا ژانویه ۲۰۲۵)، برخلاف برخی انتظارات اولیه مبنی بر کاهش فشارها و بازگشت به برجام، مسیر تحریم‌ها علیه ایران همچنان ادامه یافت؛ تمرکز دولت بایدن گرچه در ظاهر بر دیپلماسی بود، اما از ابزار تحریم نیز به‌صورت مستمر استفاده شد. دولت بایدن تا پایان سال ۲۰۲۳، بیش از ۶۰۰ فرد و نهاد را به فهرست تحریم‌ها افزود. تنها در سال ۲۰۲۳، ۲۲۱ مورد تحریم جدید علیه ایران اعمال شد. تمرکز عمده تحریم‌ها در این دوره بر حوزه‌های حقوق بشر، صنایع نظامی، توسعه پهپاد و موشک، و همچنین تجارت نفت و پتروشیمی بود. در سال ۲۰۲۴ نیز دست‌کم ۵۸ مورد تحریم جدید ثبت شد که بیشتر نهادهای اقتصادی و شبکه‌های پوششی در کشورهای ثالث مانند امارات و چین را هدف قرار دادند. با این حال، تفاوت اصلی دوره بایدن با ترامپ در نوع هدف‌گذاری تحریم‌ها و زبان دیپلماتیک نرم‌تر نسبت به دولت پیشین بود.

در دوره دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ (از ژانویه ۲۰۲۵ تاکنون)، این سیاست‌ها بار دیگر با شدت بیشتری دنبال می‌شود. دولت جدید ترامپ در ماه‌های نخستین خود، دو موج تحریم نفتی عمده علیه ایران را اجرا کرد که خریداران خارجی نفت، تانکرهای حمل و شرکت‌های دلال نفتی را هدف قرار داد. همچنین اعلام تحریم‌های ثانویه علیه شرکت‌ها و کشورهایی که با ایران در حوزه نفت و فرآورده‌های نفتی همکاری می‌کنند، یکی از اقدامات مهم این دوره بود. اگرچه اطلاعات کامل درباره تعداد دقیق تحریم‌ها در این دوره هنوز منتشر نشده، اما گزارش‌های رسانه‌ای معتبر مانند رویترز و فایننشال‌تایمز نشان می‌دهد که دولت ترامپ در دوره دوم خود نیز به‌طور سازمان‌یافته و هدفمند، راهبرد فشار حداکثری را از سر گرفته است. به طورکلی، می‌توان گفت که در دوره اول ترامپ بیش از ۱۵۰۰ مورد تحریم اعمال شد، در دوره بایدن این رقم به بیش از ۶۰۰ مورد رسید و در دوره دوم ترامپ نیز با وجود تازه بودن دولت، تاکنون دو موج تحریمی در حوزه نفت و تحریم‌های ثانویه اجرایی شده است که احتمالا در ماه‌های آینده ابعاد گسترده‌تری به خود خواهد گرفت. تحریم های سازمان مللی ایران در مجموع شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران بین سال‌های 2006 تا 2010 صادر شد که یکی از آن‌ها (قطعنامه 1696) گرچه در ظاهر تحریمی نبود اما مقدمه‌ تحریم‌ها بود. فهرست کامل تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران قطعنامه 1696 – تاریخ: 31 جولای 2006 نخستین واکنش جدی شورای امنیت به برنامه هسته‌ای ایران. ایران ملزم شد غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند؛ این قطعنامه تهدید کرد که در صورت عدم همکاری، تحریم‌هایی اعمال خواهد شد. قطعنامه 1737 – تاریخ: 23 دسامبر 2006 آغاز رسمی تحریم‌ها ممنوعیت فروش فناوری حساس به ایران، توقیف دارایی‌های افراد و شرکت‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای و ممنوعیت سفر برخی مقامات ایرانی. قطعنامه 1747 – تاریخ: 24 مارس 2007 گسترش تحریم‌ها اضافه شدن افراد و نهادهای بیشتر به لیست تحریمی. ممنوعیت صادرات تسلیحات از ایران و تشویق کشورها به پرهیز از تعاملات مالی و اقتصادی با ایران در حوزه‌های خاص. قطعنامه 1803 – تاریخ: 3 مارس 2008 تشدید تحریم‌های مالی و محدودیت‌های بیشتر سفر الزام کشورها به نظارت بر مبادلات مالی با ایران، توصیه به بازرسی محموله‌های مشکوک و محدودسازی روابط بانکی. قطعنامه 1835 – تاریخ: 27 سپتامبر 2008 این قطعنامه تحریمی جدید وضع نکرد، اما بر اجرای قطعنامه‌های قبلی تأکید و حمایت مجدد کرد.

نوعی هشدار سیاسی به ایران برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. قطعنامه 1929 – تاریخ: 9 ژوئن 2010 گسترده‌ترین و شدیدترین قطعنامه تحریمی شامل ممنوعیت فروش تجهیزات نظامی سنگین، فعالیت در حوزه موشک‌های بالستیک، تحریم بانک‌ها از جمله بانک مرکزی، ایجاد محدودیت شدید در فعالیت‌های اقتصادی و بانکی بین‌المللی ایران. بی‌تاثیری «مکانیسم ماشه» بر صادرات نفت ایران در بررسی شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، مشخص است که هیچ‌کدام از این قطعنامه‌ها به صراحت صادرات نفت ایران را ممنوع نکردند. این تحریم‌ها بر حوزه‌هایی چون فعالیت‌های هسته‌ای، موشکی، فروش تسلیحات، و نظام مالی تمرکز داشتند اما به دلیل محدودیت‌های بانکی، بیمه‌ای و حمل‌ونقل، به‌طور غیرمستقیم تجارت نفت ایران را تحت فشار قرار دادند؛ با وجود این محدودیت‌ها، صادرات نفت به‌طور کامل متوقف نشد. در سوی دیگر، تحریم‌های ایالات متحده به‌ویژه در دوره ترامپ، شامل تحریم‌های ثانویه علیه مشتریان نفتی ایران بود و فشار بیشتری بر صادرات نفت وارد کرد اما حتی در همین شرایط سخت، ایران توانست با تقویت روابط راهبردی با شرکایی چون چین، مسیر فروش نفت خود را حفظ کند. آمارهای سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران به چین به سطح 1.8 میلیون بشکه در روز رسید که بالاترین میزان از زمان بازگشت تحریم‌ها پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ بوده است. در سه دوره اخیر ریاست‌جمهوری ایالات متحده، شدت و دامنه تحریم‌ها علیه ایران متفاوت بوده است. در دوره اول ترامپ، با اعمال بیش از ۱۵۰۰ مورد تحریم، فشار حداکثری به اوج رسید. در دوره بایدن، با وجود دیپلماسی ظاهری، بیش از ۶۰۰ تحریم جدید ثبت شد. در دوره دوم ترامپ نیز با وجود زمان کوتاه، تحریم‌های نفتی با شدت بیشتری دنبال شده‌اند.

خبرنگار : ن.نوذری