ماجرای بازگشت کتاب آیات شیطانی به بازار هند

ممنوعیت واردات کتاب «آیات شیطانی» نوشته سلمان رشدی به هند در سال ۱۹۸۸ میلادی و در زمان فعالیت «راجیو گاندی» صادر شد. تنها یک ماه پس از انتشار کتاب آیات شیطانی، راجیو گاندی، نخست‌وزیر وقت هند، فروش آن را در کشورش ممنوع کرد. در واقع هند اولین کشوری بود که کتاب آیات شیطانی را ممنوع کرد. این اقدام در آستانه انتخاباتی بود که او قصد داشت آرای اقلیت مسلمان هند را به حزب خود جلب کند. سلمان رشدی در نامه‌ای سرگشاده به راجیو گاندی، نخست وزیر هند که در سال ۱۹۸۸ در نیویورک‌تایمز منتشر شد، انتقاد کرد که دولت تسلیم بنیادگرایانی شده که هیچ‌گاه کتاب را نخوانده‌اند. رشدی در این نامه‌ ابراز تاسف کرد که دموکراسی هند پس از اعمال ممنوعیت بر واردات کتاب او به مضحکه‌ای تبدیل شده است.

اکنون رسانه‌ها گزارش داده‌اند که پس از گذشت ۳۶ سال به نظر می‌رسد که این ممنوعیت پس از ناکامی دولت هند در یافتن بخشنامه اصلی لغو می‌شود، چرا که گفته می‌شود بخشنامه مربوط به آن مفقود شده است!

ماجرای ممنوعیت ورود کتاب آیات شیطانی به هند چیست؟

رمان موهن «آیات شیطانی» در زمان انتشار در سپتامبر سال ۱۹۸۸ میلادی جنجالی جهانی به دنبال داشت. این رمان توهین‌آمیز نسبت به حضرت محمد (ص) و قرآن نوشته شده بود و توسط شخصیت‌های اسلامی به عنوان اثری کفرآمیز محکوم شد و منجر به صدور فتوا علیه رشدی توسط امام خمینی (ره) شد.

روزنامه انگلیسی «گاردین»‌ در این‌باره نوشته است که در زمان انتشار «آیات شیطانی»، دولت هند از ترس واکنش منفی نمایندگان مسلمان تصمیم گرفت واردات این کتاب را به کشور ممنوع کند؛‌ تصمیمی که رشدی آن را «عمیقا ناراحت‌کننده» خوانده بود. این روزنامه در ادامه آورده که «اکنون این سوال مطرح شده که آیا دستور گمرکی که طبق گزارشات از سوی وزارت دارایی هند صادر شده است، اصلا به طور رسمی ابلاغ شده است یا خیر!»

این ابهام در سال ۲۰۱۹ پس از تشکیل پرونده‌ای توسط ساندیپان خان، یک شهروند هندی آشکار شد که گفت تلاش کرده است این رمان را از کتاب‌فروشی‌ها بخرد اما به او اطلاع داده شده که غیرقانونی است. با این حال، زمانی که او سعی کرد اطلاعیه ممنوعیت واردات را پیدا کند، در هیچ وب‌سایت دولتی آن را پیدا نکرده است. «خان» این موضوع را در دادگاه عالی دهلی مطرح کرد و در آن‌جا ممنوعیت واردات را مغایر قانون اساسی خواند. این پرونده سال‌ها به طول انجامید زیرا دولت در تلاش برای ردیابی بخشنامه اصلی بود، اما فایده‌ای نداشت.

در پرونده‌ای در ۵ نوامبر، دولت مجبور شد در برابر دادگاه عالی دهلی قبول کند که دستور ممنوعیت واردات «غیرقابل ردیابی بوده و بنابراین نمی‌توان آن را ارائه کرد». قضات ناظر بر این پرونده گفتند که «دادگاه هیچ راه دیگری ندارد جز این‌که فرض کند چنین اطلاعیه‌ای وجود ندارد»!

 وکیلی که وکالت «خان» در این پرونده را به عهده دارد، گفت که این تنها می‌تواند به این معنا باشد که عملا محدودیت‌های واردات این رمان در هند برداشته شده است. وی گفت: این ممنوعیت از ۵ نوامبر برداشته شده است زیرا هیچ اطلاعیه‌ای وجود ندارد.

سلمان رشدی کیست؟

سلمان رشدی در خانواده‌ای مسلمان و هندی به دنیا آمد و در کودکی به پاکستان مهاجرت کرد و سپس برای تحصیل به بریتانیا رفت.

رشدی پیش از نوشتن کتاب «آیات شیطانی» کتاب‌های دیگری نوشت که آن‌ها نیز همگی با مشکلات و توهین‌های بسیاری همراه بود. وی در سال ۲۰۲۲ هدف حمله قرار گرفت که بر اثر این اتفاق یک چشمش را از دست داد و یکی از دستانش نیز فلج شد. کتاب توهین‌آمیز «آیات شیطانی» در زمان انتشار خود با واکنش‌های تندی نه فقط از سوی مسلمانان، بلکه بزرگان مذهبی و دیگر ادیان نیز مواجه شد. علاوه بر تجمع‌ها، تظاهرات‌ها و خشم عمومی از انتشار این کتاب، امام خمینی (ره) نیز حکم ارتداد سلمان رشیدی را صادر کرد و او در سال‌های پس از آن، از ترس خشم مسلمانان مجبور به زندگی مخفیانه شد.

بعید نیست که انتشار احتمالی «آیات شیطانی» در کشوری مانند هند که جمعیت مسلمان زیادی دارد، بار دیگر موجب واکنش‌هایی درباره این کتاب توهین آمیز نسبت به پیامبر اسلام (ص) شود.