هوش مصنوعی، فراتر از یک ستاد: چرا تصمیم‌گیری در بالاترین سطح برای آینده دیجیتال ایران حیاتی است؟

به گزارش خبرنگار علمی ایونا به نقل از خبرگزاری مهر , علی‌باقر طاهری نیا درباره تصمیمات اخیر برای تعیین ساختار هوش مصنوعی کشور (تصویب ستاد هوش مصنوعی در دولت، منحل‌شدن سازمان ملی هوش مصنوعی و طرح مجلسی ها با استناد به سند ملی هوش مصنوعی) در یک توضیح مقدماتی گفت: هوش مصنوعی مقوله‌ای نیست که صرفاً محدود به اقتصاد یا امنیت یا فرهنگ باشد؛ این فناوری در همه لایه‌های زندگی نفوذ پیدا کرده و خواهد کرد. لذا مواجهه با آن باید متفاوت و بر پایه آینده‌نگری، واقع‌بینی و مدیریت هوشمندانه باشد.

وی با تأکید بر نقش حیاتی هوش مصنوعی در آینده کشور افزود: این فناوری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بشر، ارتقای سطح سلامت، اخلاق و حتی امنیت کمک کند اما اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند به ضد خود بدل شود و به جای توسعه امنیت، ناامنی ایجاد کند و به جای بهره‌وری اقتصادی، منجر به اختلال شود.

شورا از ۲ سال و نیم گذشته هوش مصنوعی را در دستور کار قرار داد

طاهری‌نیا در ادامه با اشاره به اقدامات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در این حوزه گفت: از حدود دو سال و نیم پیش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، مسئله هوش مصنوعی را به‌طور جدی در دستور کار قرار داده است. نقطه اتکای ما در این مسیر، رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده که تأکید داشتند ایران باید جزو ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی باشد.

وی خاطرنشان کرد: در همین راستا، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با دعوت از نخبگان و متخصصان، «میز تخصصی هوش مصنوعی» را تشکیل داده و جلسات منظم کارشناسی در این زمینه برگزار کرده است. همچنین بعد از طی فرایندهای مطالعاتی سندی تحت عنوان سند ملی هوش مصنوعی‌ در صحن شورا با حضور رییس جمهور مصوب شده است.

طاهری نیا ضمن بیان این مطلب که شورا در این بازه زمانی برای هوش‌مصنوعی حداقل ‌۹ برنامه و ۹ اقدام داشته است که برنامه ها به موازات یکدیگر و مکمل هم‌ بودند و برگشت به عقب نداشته اند، گفت: به عنوان مثال در یک‌ مرحله سیاست های کلی، اهداف و ارزش های ناظر بر هوش مصنوعی تعریف شد، در مرحله دیگر شورا ضرورت تاسیس سازمان ملی هوش مصنوعی را مصوب کرد و در یک مرحله دیگر نیز ترکیب اعضای شورای راهبری هوش مصنوعی تعیین شد.

در جریان طرح مجلس برای هوش مصنوعی هستیم

وی ضمن تاکید بر اینکه در حال حاضر آنچه که به عنوان قانون مصوب داریم‌ سازمان ملی هوش مصنوعی است، خاطرنشان کرد: بعد از آغاز به کار و شکل گیری سازمان ملی هوش مصنوعی، مجلس شورای اسلامی نیز ورود پیدا کرده است که ورود مجلس می‌تواند ناظر به برخی لایحه های قانونی این موضوع و بدون تعارض با اصل موضوع باشد و ما در جریان محتوای طرح مجلس قرار داریم.

دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: براساس تقسیم کار ملی انجام شده، آن جایی که شورا ورود پیدا کرده و تصمیم گرفته، طبیعتا ورود مجددی از سمت مجلس نخواهیم داشت و لذا طرح مجلس بیشتر ناظر بر تکمیل ابعاد دیگری از موضوع است و اصل موضوع یعنی سازمان ملی هوش مصنوعی سر جای خود است.

سازمان ملی هوش مصنوعی مصوبه رسمی دارد

او با اشاره به تصمیم اخیر هیئت دولت در خصوص تأسیس «ستاد هوش مصنوعی» افزود: ماهیت مصوبه دولت برای ایجاد ستاد هوش مصنوعی، با این مقوله (موضوع تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی) متفاوت است و قاعدتا با وجود مصوبه شورا جای طرح بحث ندارد کما اینکه‌دولت هم مطرح کرده که مصوبه هیئت دولت به نحوی با همکاری شورا به سرانجام برسد. بنابراین، اگر بخواهیم از منظر حقوقی و قانونی نگاه کنیم، تکلیف روشن است و آن اینکه سازمان ملی هوش مصنوعی مصوبه رسمی دارد.اگر بخواهیم اجرایی و عملیاتی صحبت کنیم خیلی تفاوت است بین ستاد و سازمان.

ساختار ستادی برای هوش مصنوعی نگاه تقلیل گرایانه ای است

دکتر طاهری‌نیا تفاوت بین “سازمان” و “ستاد” را بسیار مهم دانست و توضیح داد: ستاد با تعریفی که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از آن دارد، شبیه سایر ستادهای موجود مانند ستاد نانو یا زیست‌فناوری است. اما این نوع ساختار برای موضوعی به وسعت و عمق هوش مصنوعی، نگاه تقلیل‌گرایانه ای محسوب می‌شود. ضمن اینکه ستادها از لحاظ ساختاری فاقد تکالیف حداقلی است که بشود روی آن دست گذاشت و مطالبه کرد.

مطالبه کردن از سازمان قانونی تر از ستاد است

وی در ادامه تصریح کرد: اما وقتی نهادی با عنوان «سازمان» تأسیس می‌شود، به‌معنای آن است که وظایف و مسئولیت‌های قانونی مشخص دارد. در صورت عدم انجام وظیفه، قابل مطالبه و پیگیری است. اما در ساختار ستادی، چنین الزام و پاسخگویی مشخصی وجود ندارد و نمی‌توان ستاد را بابت ترک فعل به‌صورت حقوقی مورد بازخواست قرار داد. به لحاظ حقوق اداری، مطالبه کردن از سازمان قانونی تر و متقن تر از مطالبه گری از ستاد است.

هوش مصنوعی را نباید به ستاد تقلیل داد

دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: تجربه ستادهای ایجاد شده در معاونت علمی، تجربه موفق و افتخار آمیزی است اما این دلیل نمی‌شود هوش مصنوعی را به سطح یک ستاد تقلیل دهیم. سازمان ملی هوش مصنوعی ذیل ریاست جمهوری از تضمین اثربخشی بیشتری برخوردار است تا یک ستاد زیر مجموعه معاونت علمی.

باید دید رییس جمهور کابینه دولت را متقاعد می کند یا مسیر دیگری را انتخاب می‌کند

طاهری نیا درباره اینکه معاون علمی اعلام کرده است تا یک ماه آینده در حوزه هوش مصنوعی با شورا و مجلس به اجماع می رسیم، گفت: سند ملی هوش مصنوعی پیش‌تر در دولت سیزدهم توسط رئیس‌جمهور وقت ابلاغ شده است و اکنون در دولت چهاردهم، این موضوع به تشخیص رئیس‌جمهور، یعنی دکتر پزشکیان، بستگی دارد که یا کابینه را برای اجرای این سند مجاب کند و به تکلیف قانونی عمل شود، یا مسیر دیگری برای سیاست‌گذاری در این حوزه انتخاب کند. در هر صورت، تصمیم نهایی در سطح ریاست دولت و شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفته خواهد شد.

آینده هوش مصنوعی ایران در دوراهی؛ انتقاد تند از نگاه «تقلیل‌گرایانه» دولت

به گزارش ایونا نیوز  ، در شرایطی که جهان در میانه یک انقلاب فناورانه به رهبری هوش مصنوعی قرار دارد، ایران بر سر یک دوراهی استراتژیک برای مدیریت و راهبری این حوزه سرنوشت‌ساز ایستاده است. در جدیدترین پرده از این بحث کلان، دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی با انتقادی صریح و بی‌سابقه، تصمیم اخیر دولت برای ایجاد «ستاد ملی هوش مصنوعی» را یک نگاه «تقلیل‌گرایانه» و ناکافی برای موضوعی با این وسعت و عمق توصیف کرد. این اظهارات که نشان‌دهنده اختلاف نظر جدی در بالاترین سطوح تصمیم‌گیری کشور است، این پرسش اساسی را مطرح می‌کند که کدام ساختار باید سکان هدایت آینده هوش مصنوعی ایران را در دست بگیرد؟

چرا یک «ستاد» برای هوش مصنوعی کافی نیست؟

علی‌باقر طاهری‌نیا، در تشریح دیدگاه خود، تأکید کرد که هوش مصنوعی یک مسئله تک‌بعدی نیست که بتوان آن را به اقتصاد، فرهنگ یا امنیت محدود کرد. او با اشاره به نفوذ روزافزون این فناوری در تمام لایه‌های زندگی بشر، هشدار داد: «این فناوری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی، ارتقای سلامت و اخلاق کمک کند، اما اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند به ضد خود بدل شود و به جای توسعه امنیت، ناامنی ایجاد کند.» از این منظر، سپردن راهبری چنین پدیده عظیمی به یک «ستاد»، که در ساختار اداری ایران معمولاً یک نهاد هماهنگ‌کننده و با اختیارات محدود است، به معنای نادیده گرفتن ابعاد گسترده و پیچیده آن است. این نگاه تقلیل‌گرایانه، خطری است که می‌تواند ایران را از رسیدن به جایگاه واقعی خود در این رقابت جهانی باز دارد.

روایت دو سال و نیم برنامه‌ریزی در شورای عالی انقلاب فرهنگی

طاهری‌نیا در ادامه به تشریح اقدامات بنیادین و بلندمدت شورای عالی انقلاب فرهنگی در این حوزه پرداخت تا نشان دهد که انتقاد امروز، ریشه در یک کار کارشناسی عمیق و دوساله دارد. او خاطرنشان کرد که این شورا از دو سال و نیم پیش، با اتکا به رهنمود رهبر معظم انقلاب مبنی بر لزوم قرار گرفتن ایران در میان ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی، این موضوع را به طور جدی در دستور کار قرار داد. ماحصل این تلاش‌ها، تشکیل «میز تخصصی هوش مصنوعی» با حضور نخبگان برجسته کشور، برگزاری جلسات منظم و در نهایت، تدوین و تصویب «سند ملی هوش مصنوعی» در صحن شورا با حضور رئیس‌جمهور وقت بوده است.

بر اساس توضیحات وی، برنامه شورا یک نقشه راه ۹ مرحله‌ای و تکاملی بوده است که تأسیس یک «سازمان ملی هوش مصنوعی» به عنوان یک نهاد اجرایی قدرتمند و مستقل، و تشکیل «شورای راهبری هوش مصنوعی» به عنوان مغز متفکر و سیاست‌گذار این حوزه، بخش‌های کلیدی آن بوده‌اند. این ساختار پیشنهادی، تفاوت ماهوی با یک «ستاد» ساده دارد و برای راهبری یک ابرپروژه ملی طراحی شده بود.

آینده در ابهام: جدال ساختارها برای حکمرانی بر هوش مصنوعی

اکنون با تصمیم دولت برای ایجاد ستاد و کنار گذاشتن طرح سازمان ملی، و از سوی دیگر، طرح مجلس که آن هم با استناد به سند ملی هوش مصنوعی در حال تدوین است، نوعی سردرگمی و رقابت ساختاری بر سر حکمرانی هوش مصنوعی در کشور شکل گرفته است. این بحث صرفاً یک جدال اداری نیست؛ بلکه تعیین‌کننده سرنوشت این حوزه در ایران است. اینکه کدام نهاد مسئولیت تدوین مقررات اخلاقی، تخصیص بودجه‌های کلان تحقیقاتی، مدیریت رابطه میان بخش خصوصی و دولت، و مقابله با تهدیدات این فناوری را بر عهده خواهد داشت، تأثیری مستقیم بر سرعت و کیفیت پیشرفت ایران در این عرصه خواهد گذاشت. این مناظره کلان، نشان می‌دهد که ایران اهمیت هوش مصنوعی را درک کرده، اما هنوز بر سر بهترین مدل برای مدیریت آن به یک اجماع نرسیده است؛ اجماعی که دستیابی به آن برای تحقق رویای قرار گرفتن در میان قدرت‌های برتر هوش مصنوعی جهان، یک ضرورت انکارناپذیر است.

خبرنگار : ر.نقوی